Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)

Vergeet de toekomstagenda, vergeet de bestuursakkoorden, momenteel werkt de regering met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Voor 30 maart moeten alle gemeenten voor alle aparte onderdelen van preventie integraal geld aanvragen. Let op of jouw gemeente dat doet, want ook veel onderdelen van JGZ (Kansrijke Start, aanpak overgewicht, terugdringen gezondheidsachterstanden, mentale gezondheid, leefomgeving, alcoholpreventie, versterken sociale basis) gaan onder deze regeling vallen. VWS bundelt een aantal uitkeringen voor gemeenten gericht op het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, cultuurparticipatie en het versterken van de sociale basis in één ‘specifieke uitkering’ (SPUK). Minister Connie Helder en staatssecretaris Maarten van Ooijen hebben gemeenten hier onlangs per brief  over geïnformeerd. De bewindslieden verwachten zo meer daadkracht en energie op preventie te realiseren op lokaal niveau. 

Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en de Specifieke Uitkering (SPUK)

In het Integraal Zorg Akkoord is afgesproken dat het preventief gezondheidsbeleid zal worden versterkt om daarmee de gezondheid van de samenleving te bevorderen en de druk op de curatieve zorg waar mogelijk te verlagen. De uitwerking van de preventieagenda vindt plaats in het Gezond en Actief Leven Akkoord.

Het GALA moet de randvoorwaarden creëren waarbinnen gemeenten een integraal preventief gezondheidsbeleid kunnen gaan voeren. In de huidige aanpak zijn beleid en financiering versnipperd en wordt te weinig rekening gehouden met aanpalende domeinen die van grote invloed zijn op de gezondheid, zoals het sociaal domein of de fysieke leefomgeving.

Om de doelen van het GALA te kunnen bereiken staan de volgende thema’s centraal:

1. Het terugdringen van gezondheidsachterstanden;
2. Het bevorderen van de inrichting van een gezonde sociale en fysieke leefomgeving;
3. Het versterken van de sociale basis in wijken en buurten;
4. Het bevorderen van een gezonde leefstijl;
5. Het versterken van de mentale gezondheid van de inwoners;
6. Het ondersteunen van de inwoners bij het vitaal ouder worden. 

De uitwerking van de afspraken gebeurt op gemeentelijk niveau, of waar nodig op het niveau van de regio. Veel van de afspraken zijn nog onvoldoende concreet en moeten in een werkagenda nader uitgewerkt worden. Het IZA bevat de procesafspraken daarvoor. In het GALA worden afspraken gemaakt hoe voor de korte termijn lopende, en door gemeenten positief beoordeelde programma’s, gecontinueerd kunnen worden.

Voor de periode 2023-2026 zijn de afspraken in het GALA erop gericht om lopende activiteiten in preventief gezondheidsbeleid te continueren en deels nieuwe thema’s te kunnen starten. Het betreft de volgende programma’s die veel raakvlakken hebben met sociaal werk:

1. Sport en bewegen: uitvoering van het lokaal Sportakkoord; Brede Regeling Combinatiefunctionarissen (BRC);
2. Gezondheid en preventie: Terugdringen gezondheidsachterstanden (voorheen GIDS – Gezond in de Stad); Kansrijke Start; Mentale Gezondheid; Aanpak Overgewicht en Obesitas; Valpreventie; Leefomgeving; Opgroeien in een kansrijke omgeving/Vroegsignalering Alcoholproblematiek;
3. Sociale basis en versterken wijkinfrastructuur: Versterken Sociale Basis; Mantelzorg; Eén tegen Eenzaamheid; Welzijn op Recept

SPUK

Voor de financiering van deze activiteiten komt er met ingang van 2023 één brede specifieke uitkering (SPUK), waarin de bovengenoemde programma’s worden gebundeld. In de huidige aanpak loopt de financiering vooral via losse subsidies of arrangementen en zijn de programma’s sterk verkokerd. Via een SPUK is het de bedoeling om tot een meer integrale aanpak te komen. Daarbij is het de inzet om de administratieve last voor het aanvragen en verantwoorden van de SPUK minimaal te houden.

Binnen de SPUK kunnen gemeenten tot op zekere hoogte zelf schuiven met de budgetten voor de verschillende programma’s, afhankelijk van de lokale situatie. Voor 2023 gaat het in totaal om ongeveer 240 miljoen euro, die wordt verdeeld naar rato van de aantallen inwoners met achterstandspositie. Het is de bedoeling dat na 2026 het gemeentelijk preventiebeleid structureel wordt gefinancierd via het Gemeentefonds. Ook zit er een verantwoordingsverplichting aan SPUK vast.

Tijdpad

Gemeenten kunnen vanaf 9 januari a.s. SPUK-middelen aanvragen via een website. De eerste aanvraagtermijn loopt tot 1 maart 2023 voor de periode 2023 t/m 2026. De tweede aanvraagtermijn loopt van 1 september 2023 tot 1 oktober 2023 voor de periode 2024 t/m 2026. Vanaf juni 2023 komen de eerste gelden beschikbaar. Er is voor gemeenten een overbruggingsfonds van 150 miljoen euro voor lopende trajecten, om te voorkomen dat tijdens de overgangsfase de continuïteit in de financiering van lopende programma’s in het geding komt.

Ga in gesprek met de gemeente

Er komt een ondersteuningsprogramma vanuit de rijksoverheid om gemeenten te helpen bij het uitvoeren van hun lokale preventieakkoord en te komen tot een meer geïntegreerde aanpak van gezondheid en preventie. Plannen kunnen worden ingediend over de grenzen van de drie hoofdthema’s heen. Het is aan te raden om tijdig in gesprek te gaan met de juiste ambtenaar in de gemeenten om te inventariseren of bestaande projecten onder de programma’s vallen in het domein van GALA en SPUK. Maak daarom bij de gemeente kenbaar wat er al wordt gedaan binnen uw organisatie op het gebied van lokale preventie en gezondheidsbevordering. Daarnaast kunnen organisaties ook ideeën en plannen aandragen bij gemeenten, die passend zijn bij lokale preventie en gezondheidsbevordering.

Hoe ziet de SPUK er inhoudelijk uit? (onder voorbehoud)

Sport, bewegen en cultuur

1° Uitvoering lokaal Sportakkoord

2° Brede Regeling Combinatiefuncties

Gezondheid & Sociale Basis

3° Terugdringen gezondheidsachterstanden

4° Kansrijke Start

5° Mentale Gezondheid

6° Aanpak overgewicht en obesitas

7° Valpreventie

8° Leefomgeving

9. Opgroeien in een kansrijke omgeving (middelengebruik) & Vroegsignalering alcoholproblematiek

10° Versterken sociale basis

11° Mantelzorg

12° Eén tegen Eenzaamheid

13° Welzijn op recept

Ondersteunende onderdelen

14° Versterking kennis- en adviesfunctie GGD

15. Coördinatiekosten regionale aanpak preventie