Behoud van verpleegkunde studenten en beginnende verpleegkundigen; vooraankondiging proefschriftverdediging 

Waar gaat je proefschrift over?
Als verpleegkundestudenten tijdens de opleiding veel last ondervinden van fysieke gezondheidsklachten, kan dit eraan bijdragen dat zij stoppen met hun opleiding of vroegtijdig uit het beroep stappen. Het proefschrift geeft vanuit wetenschappelijk oogpunt inzicht in de factoren die ertoe bijdragen waarom verpleegkundestudenten en beginnende verpleegkundigen uitvallen en welke rol klachten aan het bewegingsapparaat daarbij spelen. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van beschikbare interventies die kunnen bijdragen aan de preventie van fysieke gezondheidsklachten van studenten en beginnende verpleegkundigen, wat kan bijdragen aan het voorkomen van uitval. Ook is er één interventie gericht op het ergonomisch verplaatsen van patiënten met toepassing van haptonomische principes onderzocht op haalbaarheid.   

Waarom heb je dit onderzocht?
Er is een groot tekort aan verpleegkundigen. Dit tekort lijkt in de nabije toekomst alleen maar toe te nemen vanwege de toenemende (complexe) zorgvragen van de toenemende ouder wordende bevolking. Door de tekorten en door de toenemende zorgvragen neemt de druk op de zorg alleen maar toe. De werkdruk voor verpleegkundigen is hoog. Er is dus behoefte aan meer verpleegkundigen. Om aan deze behoefte te voldoen zijn er enerzijds meer studenten nodig, terwijl tegelijkertijd de begeleidingscapaciteit voor deze nieuwe aanwas binnen zorginstellingen beperkt is. Anderzijds moeten we kijken in hoeverre we verpleegkunde studenten en beginnende verpleegkundigen in het beroep kunnen houden. Onderzoek naar uitval in relatie tot klachten aan het bewegingsapparaat onder verpleegkundestudenten en beginnend verpleegkundigen is nog zeer beperkt, maar draagt wel bij aan inzicht in de factoren die bij kunnen dragen aan het behoud van verpleegkundigen. 

Wat heb je precies gedaan om tot de resultaten te komen?
Binnen de bachelor Verpleegkunde opleiding van Hogeschool Rotterdam werd het SPRiNG (Studying Professional Resilience in Nursing students and Graduates) cohortonderzoek opgezet. Derdejaars verpleegkundestudenten werden tweeënhalf jaar gevolgd en kregen vragenlijsten in jaar 3, 4 en anderhalf jaar na diplomering over o.a. fysieke gezondheid (klachten aan het bewegingsapparaat), stage/werkkenmerken (fysieke werkbelasting) en verwachtingen over de opleiding/het beroep. Daarnaast werden een kwalitatieve studie, een systematisch literatuuronderzoek en een haalbaarheidsstudie uitgevoerd.    

Wat zijn de belangrijkste resultaten die uit je proefschrift naar voren komen?
Klachten aan het bewegingsapparaat komen al veel voor onder derdejaars verpleegkundestudenten. Ook hebben we gezien dat deze klachten verder toenemen. De klachten leiden niet direct tot uitval uit de opleiding, maar dragen wel bij aan uitval aan het begin van de carrière. Het geregeld of langdurig ervaren van klachten aan het bewegingsapparaat is dan ook voorspellend voor uitval.  
Bij uitval van beginnende verpleegkundigen uit het beroep speelden zes factoren een belangrijke rol: gebrek aan uitdaging, gebrek aan passie, gebrek aan competentiegevoel, gebrek aan werktevredenheid wegens hoge werkdruk, gebrek aan werkvermogen vanwege niet-werk gerelateerde gezondheidsklachten en een gebrek aan saamhorigheidsgevoel binnen het team. Het systematische literatuuronderzoek heeft laten zien dat er slechts een beperkt aantal studies zijn uitgevoerd onder studenten verpleegkundigen die onderzoek hebben gedaan naar interventies ter voorkoming van fysieke gezondheidsklachten alsook uitval. Studies onder beginnende verpleegkundigen werden niet gevonden en ook uitval werd niet besproken. Bewijs van de effectiviteit van de geïncludeerde studies bleek beperkt en tegenstrijdig. Zo waren vergelijkbare interventies in verschillende interventie onderzoeken bij de ene studie in het voordeel van de interventiegroep en in de andere studie in het voordeel van de controlegroep, of er was geen verschil tussen de groepen.  
Een training gebaseerd op specifieke til- en verplaatsingstechnieken, waarbij studenten ergonomische technieken aangeleerd kregen volgens de principes vanuit de bewegingsleer én de haptonomie, waarbij het uitgangspunt is om met de patiënt mee te bewegen en jezelf niet te belasten, bleek volgens de deelnemende studenten haalbaar voor implementatie binnen het onderwijs én binnen de praktijk. Daarbij zijn regelmatige opfristrainingen én betrokkenheid van medewerkers uit de praktijk van essentieel belang. 

Wat betekenen de resultaten voor de praktijk?
Het is van belang dat verpleegkundigen behouden blijven voor het beroep. Het is daarvoor van belang dat studenten verpleegkunde al tijdens de opleiding bewust worden gemaakt van de mogelijke risico’s die zij lopen op het ontwikkelen van fysieke gezondheidsklachten en hoe ze dat kunnen voorkomen. Daarvoor moet er al tijdens de opleiding aandacht zijn voor weerbaar en veerkrachtig opleiden. De aandacht hiervoor is niet voorbehouden aan de opleiding, maar dient een gezamenlijke taak te zijn van verpleegkunde-opleidingen én zorgorganisaties. Interventies op het gebied van voorkomen van fysieke gezondheidsklachten verdienen ook een gezamenlijke aanpak. Immers wat aangeleerd wordt op school dient te worden toegepast in de praktijk. Een student monitor feedback systeem gericht op de eigen fysieke en mentale gezondheid met informatie waar een student met klachten naar toe kan, kan bijdragen aan betere bewustwording van de eigen weerbaarheid en het nemen van regie over de eigen gezondheid. In het SPRiNG Living lab gaan we aan de slag met de ontwikkeling van een dergelijk systeem binnen de opleiding verpleegkunde.

Jos Kox 
docentonderzoeker hbo-Verpleegkunde Hogeschool Rotterdam 
 
Titel proefschrift: Retaining nursing students and novice nurses. The role of musculoskeletal symptoms and physical work factors.  
 
Hogeschool Rotterdam, Opleiding verpleegkunde, Kenniscentrum Zorginnovatie  
Erasmus MC Rotterdam, Afdeling huisartsgeneeskunde  
 
De openbare verdediging van het proefschrift vindt plaats op dinsdag 5 juli om 15:30u in het onderwijscentrum Erasmuc MC, Prof. Dr. Andries Queridozaal (Eg-370), Dr. Molewaterplein 40 te Rotterdam. Aanmelden en/of opvragen proefschrift kan via KenniscentrumZorginnovatie@hr.nl. 
 
Meer informatie:  
Website SPRiNG Living Lab: https://www.hogeschoolrotterdam.nl/onderzoek/projecten-en-publicaties/zorginnovatie/zelfmanagement-en-participatie/Spring-living-lab/    
Website SPRiNG Sterk Gestart in de Zorg: https://hr.nl/spring