Proactieve zorgplanning: deze 5 stappen helpen je bij het voeren van een goed gesprek

Gesprekken met cliënten die een diagnose hebben gekregen dat ze door hun ziekte komen te overlijden, ze worden als lastig en moeilijk ervaren. Dat is de reden dat onlangs de gesprekskaart VISIE het levenslicht zag als bijlage bij de nieuwe richtlijn Proactieve zorgplanning in de palliatieve fase van IKNL/Pallialine. Een handig hulpmiddel voor het voeren van gesprekken over proactieve zorgplanning. Verpleegkundig specialist Bénédicte Coenegracht neemt je mee langs de vijf stappen van V.I.S.I.E. voor een goed gesprek in deze laatste levensfase.

Voorbereiden

“Het is een belangrijke fase”, benadrukt Bénédicte Coenegracht, verpleegkundig specialist Transmuraal Ondersteunend en Palliatie Advies Team in het Zuyderland MC. Zowel voor de zorgverlener als de cliënt. Je kunt al rekening houden met een aantal praktische dingen. Je wil graag een geschikte plek hebben voor het gesprek. De een wil dat thuis doen, de ander in een polikamer in het ziekenhuis. Stem dat met elkaar af.”

“Je wil uiteraard geen haast uitstralen, dus stel jezelf gerust de vraag of je tijd hebt om met iemand te praten. Je moet dat natuurlijk wel eerst aankaarten bij je cliënt. Bijvoorbeeld door te zeggen dat je graag een gesprek over wensen en mogelijkheden wil en of ze zich daarop willen voorbereiden. Deze gesprekken kunnen trouwens ook al jaren voor het overlijden plaatsvinden, zeker bij diagnoses zoals hartfalen, COPD en ALS. Je kunt ter voorbereiding al enkele tips geven. Sommigen vinden het fijn om alvast wat rond te neuzen op internet, dan kun je ze al verwijzen naar goede websites. Daarnaast is het voor jezelf van belang te bepalen wat je wil weten van je cliënten, van de ziekte die ze hebben, welke perspectieven die ziekte biedt, wat er al is besproken door anderen. Het is ook fijn als er een naaste bij kan zijn. Die hoort de informatie dan ook uit de eerste hand”, zegt Bénédicte.

Introduceren

Elk gesprek vraagt om een goede manier om het gesprek te starten. Bénédicte: “Zoek dan vooral naar een manier of openingszin die past bij degene met wie je het gesprek voert. Er bestaat geen introductie die bij iedereen past. Introduceren heeft vooral te maken met het maken van een connectie. Wat ik belangrijk vind: praat zoveel mogelijk op de manier zoals de ander ook praat, hou rekening met de ander. Dat kan enorm helpen. Je bouwt daarmee vertrouwen op. Uit onderzoek blijkt dat het niet eens zoveel uitmaakt welke zorgverlener het gesprek voert, maar het helpt wel degelijk als je een vertrouwensband hebt met die ander. Deze gesprekken verlopen het best als de ander zich gezien voelt.”

“Wat ook meespeelt: soms is de diagnose dat het nog jaren kan duren, voordat je cliënt komt te overlijden en soms is het een kwestie van maanden. Benoem dat ook gewoon, wees eerlijk. Als in: wooh, wat zal er veel in je omgaan nu. Zullen we eens praten over wat dit voor jou betekent. Dan heb je de I van Introduceren wel te pakken.”

Starten

“In de praktijk hebben we - dokters vaker dan verpleegkundigen - af en toe de neiging om na de opening van het gesprek het vooral te hebben over de behandelwensen en grenzen daarvan. Wat wil je nog wel, wat wil je niet meer. Maar dat is iets voor de vierde stap in het proces, het Inventariseren. Ik zou in het gesprek na de opening eerst starten met vragen die helpen de context van een cliënt in kaart te brengen: hoe staat de cliënt in het leven, wat weet hij of zij over de ziekte, hoe voelt-ie zich daarbij, welke impact heeft deze moeilijke situatie op het leven en welke zorgen of wensen spelen er voor de toekomst. Als je het omkeert en dus eerst vraagt of je nog gereanimeerd wil worden als er iets acuuts gebeurt, dan mis je nog weleens de context. Vaak haal je uit dit deel van het gesprek al heel veel informatie over de ander.”

Inventariseren

“Bij deze stap gaat het meer over de inhoud, de afspraken met elkaar”, zegt Bénédicte. “Wat past er wel bij jou qua zorg en wat niet. Ook vanuit de zorgverlener is Inventariseren belangrijk. Wat denken wij waar de cliënt nog voordeel bij heeft. Stel je voor: de situatie dat de cliënt nog jaren te leven heeft, ook al is de diagnose dat hij of zij je niet meer beter wordt. Naar gelang het ziektebeeld vordert, ga je kijken welke vragen er op dat moment leven. Wat spreken we nu af, afhankelijk van de situatie waarin je zit. Wil je nog een peg-sonde in je buik als je niet meer eten kunt, wat is voor jou nog kwaliteit van het leven? En daar kan ook bij horen: wanneer gaan we opnieuw praten.”

“Zeker als je langer ziek bent, veranderen je wensen en mogelijkheden vaak, en dat is prima. Maar leg de (veranderende) wensen die je hebt ook vast. Waar wil je overlijden, hoe zou je dat willen, welke mensen horen er volgens jou bij, wat is voor jou goede zorg.”

Einde

Dit is niet het moment dat de cliënt is komen te overlijden. “Inderdaad. Hier gaat het om het samenvatten wat we hebben besproken. Wat hebben we allemaal op een rij gezet? Met wie gaan we dat delen? Want wat je bijvoorbeeld met je huisarts bespreekt, daar weet het ziekenhuis niets van en andersom. Moeten we nog ergens rekening mee houden? Maar het is zeker geen einde van alle gesprekken. Want je geeft eigenlijk ook een beetje huiswerk mee: van, als er iets verandert in je situatie, laat het dan weten. Ik zal het ook laten weten als ik het gevoel heb dat er wat verandert. Zullen we dan opnieuw gaan praten”, besluit Bénédicte.

• Naar de gesprekkaart VISIE
• Naar de richtlijn